شیوه‌های دستیابی به اشباع در پژوهش‌های کیفی: یک بررسی نظام‌مند

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته سنجش و اندازه‌گیری دانشگاه تهران

2 دانشیار بخش تخصصی پژوهش و سنجش؛ دانشکده روان شناسی و علوم‌تربیتی؛ دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

زمینه و هدف: پژوهش‌های کیفی نقش بسیار مهمی را در ارتقای دانش نظری ایفا می‌کنند و شیوه‌های ارزیابی اشباع نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در روایی و اعتبار پژوهش‌های کیفی دارد. پژوهش حاضر با هدف معرفی شیوه‌های ارزیابی اشباع در پژوهش‌های کیفی انجام‌گردید.

روش: از مرورنظام‌مند، مبتنی بر دستورالعمل پریزما برای شناسایی و ارزیابی مقالات نمایه‌شده در پایگاه‌های داده‌ی Scopus، Web Of Science و ScienceDirect، با استفاده از ترکیب ‌کلیدواژه‌های"اشباع نظری" OR "اشباع داده‌ها" OR "اشباع کُد" OR اشباع استقرایی" OR "اشباع مضمومی" OR"اشباع مفهومی" OR "اشباع معنایی") AND (‌‌تعریف OR معنی OR مفهوم‌پردازی OR انواع OR "چارجوب نظری" OR عملیاتی‌سازی OR ملاک‌ها) AND )"پژوهش کیفی" OR "نظریه برخاسته از داده‌ها" OR پدیدارشناسی OR "مطالعه موردی" OR "روش کیفی") استفادهشد. بعد از اعمال ملاک‌‌های خروج، نهایتاً 31 سند، برای تحلیل‌ نهایی انتخاب ‌شد.

یافته‌ها: یافته‌ها به شناسایی و معرفی هفت روش برای رسیدن به اشباع شامل، نسبت تعداد مضامین شناسایی‌شده در نقطه‌ای از تحلیل به کل مضامین یافت‌شده، استفاده از توزیع‌های دوجمله‌ای، استفاده از تعداد مشخصی مصاحبه نیمه ساختار‌یافته (حجم مشخصی از نمونه)، جدول شبکه‌ای کُدها، استفاده از ملاک توقف، استفاده از جدول اشباع و روش مقایسه‌ای منجر شد. همچنین چهار نوع اصلی اشباع شامل اشباع مضمون، اشباع داده، اشباع نظری و اشباع معنا شناسایی و معرفی ‌شد

نتیجه‌گیری: به نظر می‌رسدکه مسئله اساسی این است که اجماع‌نظری بر سر یک روش واحد رسیدن به اشباع وجود نداشته و این باعث می‌شود که استفاده از این مفهوم در پژوهش‌های کیفی به روش‌های متفاوتی انجام شود. به عبارتی درک متداول از مفهوم اشباع در پژوهش‌های کیفی، ناقص و مبتنی بر رویه‌های یکسان نبوده و ضرروت بازاندیشی در شیوه‌های ارزیابی و تحقق آن انکارناپذیراست. پیشنهاد می‌شود روش‌های معتبرسازی اشباع، خطاهای ممکن در مفهوم‌پردازی، روش به کارگیری و فرایند رسیدن به اشباع توسط پژوهشگران بررسی‌شده تا ابهام‌های موجود در این حیطه برطرف شده و مسیر استفاده از این مفهوم در پژوهش‌های کیفی هموارتر شود. روش‌های احصا شده در مطالعه حاضر می‌تواند رهنمودی برای داوران در ارزیابی و داوری مقالات و همینطور برای مدرسان در تدریس روش پژوهش کیفی و نحوه رسیدن به اشباع باشد؛ در انتها رهنمودهای لازم برای پژوهشگران، مدرسان و داوران ارائه‌ گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Achieving Saturation in Qualitative Research: A Systematic Review

نویسندگان [English]

  • Lida Ayoubi 1
  • Keyvan Salehi 2
1 PhD student of assessment and measurement in University of Tehran
2 Associate Professor, Division of Research and Assessment, Faculty of Psychology and Education, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Background: Qualitative research helps us advance theoretical knowledge and enhance our understanding of complex human phenomena. Saturation is crucial in qualitative medical research as it ensures comprehensive data collection, improving the validity and reliability of findings by confirming that research needs are met. This study aims to identify and introduce saturation-reaching methods in qualitative research.

Method: A systematic review was done following the PRISMA guidelines to achieve this. Articles indexed in Scopus, Web of Science, and ScienceDirect from 2000 to 2024 were identified and retrieved using a combination of keywords: ("theoretical saturation" OR "data saturation" OR "code saturation" OR "inductive saturation" OR "thematic saturation" OR "conceptual saturation" OR "semantic saturation") AND (definition OR meaning OR conceptualization OR types OR "theoretical framework" OR "operationalization" OR criteria) AND ("qualitative research" OR "grounded theory" OR "phenomenology" OR "case study") After applying exclusion criteria, 32 documents were selected for final analysis.

Results: The findings identify and introduce four different types of saturation in qualitative research, including data saturation, thematic saturation, meaning saturation, and theoretical saturation and seven methods for reaching saturation: (1) the ratio of the number of identified themes at a given point of analysis to the total themes found, (2) the application of binomial distributions, (3) employing a predetermined number of semi-structured interviews, (4) using a coding grid table, (5) implementing stopping criteria, (6) utilizing a saturation table, and (7) adopting a comparative method.

Conclusion: In fact, there are so many ways applied by researchers to reach saturation and report it and there is currently no consensus on a unique process of achieving saturation, which results in its application in qualitative research being interpreted in diverse ways. The findings indicate that the common understanding of saturation in qualitative research is incomplete and lacks a standardized methodology. Thus, there is an undeniable need for re-evaluating the methods used to assess and achieve saturation to choose the best way, if there is. Finally, the study provides essential guidelines for researchers in understanding and applying saturation concepts and processes and offers recommendations for peer reviewers on evaluating the quality of saturation reporting.

کلیدواژه‌ها [English]

  • saturation
  • qualitative research
  • data saturation
  • thematic saturation
  • meaning saturation
  • Saturation detection method
  • theoretical saturation

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از تاریخ 18 اردیبهشت 1404
  • تاریخ دریافت: 11 آذر 1403
  • تاریخ بازنگری: 05 اسفند 1403
  • تاریخ پذیرش: 18 اردیبهشت 1404