عوامل شناختی مؤثر در تاب‌آوری از منظر قرآن کریم

زنگویی, ابراهیم; نجف زاده تربتی, علیرضا; رحیم پور ازغدی, طاهره

doi:10.22077/qrbs.2025.8203.1059

عوامل شناختی مؤثر در تاب‌آوری از منظر قرآن کریم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

² دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

³ استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

10.22077/qrbs.2025.8203.1059

چکیده

زمینه: در طول زندگی، انسان‌ با فشارها و استرس‌های زیادی مواجه می‌شودکه ممکن است به نگرش منفی و احساس پوچی منجر شود بنابراین، داشتن سرمایه‌ای برای مقابله با این مشکلات اهمیت زیادی دارد. این سرمایه می‌تواند شامل مهارت‌های شناختی، روانی، اجتماعی و فرهنگی باشد که به فرد کمک می‌کند تا از چالش‌ها عبور کند.
هدف: هدف این پژوهش، شناسایی عوامل شناختی مؤثر بر تاب‌آوری از منظر قرآن کریم است؛ بنابراین این پژوهش به دنبال شناسایی عواملی است که در آیات قرآن کریم به فراوانی از آن‌ها بیان شده است و می‌تواند از عوامل شناختی مؤثر در تاب‌آوری باشد.
روش: این پژوهش با رویکرد کیفی و با استفاده از روش تحلیل مضمون (Thematic Analysis) انجام شد. داده‌های پژوهش تمامی آیات قرآن کریم است. به این صورت که آیات مرتبط با تاب‌آوری در بُعد شناختی شناسایی شد و به کمک نرم‌افزار جامع قرآن کریم مفاهیم آیات استخراج گردید. جهت کشف الگوی تاب‌آوری در قرآن کریم داده‌ها کدگذاری و در قالب شبکۀ مضامین دسته‌بندی شد.
یافته‌ها: در فرآیند کدگذاری داده‌ها 33 کدباز استخراج شد؛ که با حذف موارد تکراری و ادغام موارد مشابه 7 کد محوری به‌دست آمد. در نتیجه مفاهیم مرتبط با عوامل شناختی تاب‌آوری در چهار حوزۀ اصلی شناسایی شد: 1. در حوزۀ دنیاشناسی هدف اصلاح جهت‌گیری غایت‌نگرانه ‌انسان است تا سطح چالش‌پذیری انسان ارتقاء یابد. 2. تعمیق توحید باوری در جهت تقویت اعتماد به ‌نفس و امیدبخشی در مواجهه با چالش‌ها تأکید دارد. 3. معاد باوری: به‌عنوان عاملی که به فرد امید به جبران می‌دهد، می‌تواند به افزایش تاب‌آوری فرد کمک کند. 4. قضا و قدر: به پذیرش حوادث و تقدیر الهی اشاره می‌کند. این مفاهیم نشان‌دهندۀ تأثیر اساسی باورهای دینی در ارتقاء تاب‌آوری فردی و اجتماعی است.
نتیجه‌گیری: با توجه به مفاهیم کشف شده در این پژوهش، می‌توان با تبیین و عملیاتی کردن این مفاهیم، به تقویت مهارت تاب‌آوری در افراد جامعه، به‌ویژه در میان کسانی که دچار مشکلات جدی هستند پرداخت. این رویکرد می‌تواند به افراد کمک کند تا با درک بهتر از عوامل شناختی و دینی مرتبط با تاب‌آوری، بهبود قابل‌توجهی در توانمندی‌های خود برای مقابله با چالش‌ها و سختی‌های زندگی به‌دست آورند.

کلیدواژه‌ها